♦ Ένα ποίημα κλεισμένο σε ένα συρτάρι, ένα τραγούδι που δεν ακούστηκε ποτέ, ένας πίνακας φυλαγμένος σε μια σοφίτα. Αποτελούν έργα τέχνης; Πώς αντιλαμβάνεσαι τη σχέση δημιουργού και κοινού;
Εξαιρετική ερώτηση! Τη σχέση δημιουργού και κοινού την αντιλαμβάνομαι ως μία πρωτόγονη και απεγνωσμένη κραυγή επικοινωνίας και τίποτε άλλο. Το «κάνω τέχνη για τον εαυτό μου» θεωρώ ότι είναι μία βαθιά υποκριτική δήλωση που θα μπορούσε να ισχύει μόνο για έναν ζωγράφο που έχει τους πίνακές του σε μία αποθήκη όπου απαγορεύεται αυστηρά η είσοδος στον οποιονδήποτε τρίτο. Αλλά ακόμα και αν κάποιος υποστηρίζει ότι κάνει τέχνη για τον εαυτό του, δεν μπορεί να έχει τόσο μεγάλη ιδέα,ώστε να μην αναγνωρίζει ότι ο εαυτός του είναι ένα κομμάτι γης που το καλλιέργησαν οι άνθρωποι που αγάπησε, οι έρωτες και οι απώλειες, η μουσική και τα βιβλία κ.ο.κ. Η ουσία της τέχνης, κατ’ εμέ, είναι η επικοινωνία, το μοίρασμα, ένα ξεμπούκωμα συναισθημάτων που οδεύει εναγωνίως προς τη μυστική ροή της Αγάπης. Και για να επιστρέψω στο αρχικό ερώτημα, δεν θεωρώ ότι ένα δημιούργημα που δεν απαιτεί απ’ τον δημιουργό του να το επικοινωνήσει μπορεί να αποτελέσει έργο τέχνης.
♦ Αν θεωρήσουμε πως η διαχρονικότητα ενός καλλιτεχνικού έργου είναι από τα βασικότερα χαρακτηριστικά που το καθιστούν σημαντικό, πόσο πιστεύεις ότι αποτελεί όντως στόχο των σύγχρονων δημιουργών;
Αποτελεί ή δεν αποτελεί στόχο του σύγχρονου δημιουργού, δεν νομίζω ότι ο δημιουργός μπορεί να κάνει κάτι γι’ αυτό. Σίγουρα επιθυμεί τη διαχρονικότητα του δημιουργήματός του, όπως γενικότερα επιθυμούμε πολλά πράγματα σε αυτήν τη ζωή που τελικά δεν συμβαίνουν.
♦ Νιώθεις πως η παράδοση συνήθως βαραίνει ή ωθεί την έκφραση; Σκέφτεσαι πως το έργο οφείλει να υπηρετεί το παρελθόν ή να το ξεπερνάει;
Η παράδοση ωθεί την έκφραση, γιατί μέσα από αυτήν αντλούμε γνώση, έμπνευση, εικόνες, όνειρα… Από εκεί και πέρα, εάν κάποιος/α θεωρεί ότι συντρέχουν λόγοι, δεν έχω κανένα πρόβλημα στο να τη βεβηλώνει με τον πιο βίαιο και απεχθή τρόπο.
♦ Θεωρείς πως η διαδικασία της ερμηνείας και ανάλυσης ενός καλλιτεχνικού έργου αφαιρεί κάτι από το συναίσθημα που προκύπτει κατά την πρώτη επαφή μας με αυτό;
Έχω την υποψία ότι η ερμηνεία και η ανάλυση σε έναν βαθμό, κατά την πρώτη επαφή μας με το έργο, βρίσκονται ήδη εκεί χωρίς να το ξέρουμε. Όπως και να ’χει, νομίζω πως όταν ένα έργο μάς ωθεί στην υπερανάλυσή του (με την αρνητική χροιά, αφού αν κατάλαβα καλά, η ερώτηση δίνει αρνητικό πρόσημο σε αυτήν), τότε είναι πολύ δύσκολο να μας έχει συνταράξει. Για να χρησιμοποιήσω ένα προσωπικό παράδειγμα, αν και έχω ακούσει το «Ι am a bird now» του Antony and the Johnsons πάνω από 200 φορές, ποτέ δεν ενδιαφέρθηκα να κατανοήσω τους λόγους που με συγκλονίζει.
♦ Μία από τις πιο έντονες ανάγκες του δημιουργού είναι το να καταφέρει να μιλήσει για την εποχή του. Πόσο εύκολο ή δύσκολο πιστεύεις ότι είναι αυτό από τη στιγμή που ο ίδιος αποτελεί μέρος αυτής;
Θεωρώ ότι ο άνθρωπος έχει την τάση να πολεμάει την εποχή του, είτε γιατί νομίζει ότι βρίσκεται μπροστά από αυτήν, είτε γιατί το παλιό που δεν έχει βιώσει φαντάζει γοητευτικό. Υπό αυτήν την έννοια, νομίζω ότι ο δημιουργός θέλει να μιλήσει για την εποχή του με στόχο να την αλλάξει, προς την κατεύθυνση που αυτός θεωρεί καλύτερη.
Όπως και να ’χει, δεν νομίζω ότι κάποιος μπορεί να πει «θα μιλήσω για την εποχή μου», ή «θα βάλω στόχο να γίνω διαχρονικός». Νομίζω πως η τέχνη είναι ένα ξεμπούκωμα συναισθημάτων και μια αγωνιώδης κραυγή επικοινωνίας. Όσο πιο αγνός και απογυμνωμένος στέκεται ο δημιουργός απέναντι στη στιγμή της δημιουργίας, τόσες περισσότερες και οι πιθανότητές του να επικοινωνήσει αυτό που έχει μέσα στην ψυχή του.
♦ Ο Όσκαρ Ουάιλντ σημειώνει στο κείμενο για τις αισθητικές του απόψεις, όπως δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στη Δεκαπενθήμερη Επιθεώρηση το 1891: «Είναι ο θεατής, κι όχι η ζωή, αυτό που αντικαθρεφτίζει στην πραγματικότητα η τέχνη». Μπορεί τελικά ένα έργο να μιλήσει για την κοινωνική πραγματικότητα του εκάστοτε σήμερα, αν θεωρήσουμε ότι η παραπάνω θέση ισχύει;
Μα η κοινωνική πραγματικότητα του εκάστοτε σήμερα δεν είναι οι άνθρωποι που την αποτελούν; Το «φαινόμενο του θεατή» δεν αποτελεί ένα κομμάτι αυτής της κοινωνικής πραγματικότητας; Ο τρόπος με τον οποίον οι άνθρωποι επιλέγουν να είναι δημιουργικοί δεν είναι δηλωτικός για την εποχή μέσα στην οποία το κάνουν; Από ένα κατάπτυστο ψέμα δεν μπορούμε να αντλήσουμε εξαιρετικά ενδιαφέροντα στοιχεία για την εποχή μέσα στην οποία ειπώθηκε;
Θεωρώ πως ό,τι συμβαίνει, καλό ή κακό, ηθικό ή ανήθικο, αριστούργημα ή τερατούργημα, μιλάει –με κάποιον τρόπο– για την κοινωνική πραγματικότητα μέσα στην οποία συμβαίνει. Το θέμα είναι πώς θα το φιλτράρουμε και ποια θα είναι τα ερμηνευτικά μας εργαλεία.
♦ Το Ιπποκράτους και Ασκληπιού γωνία είναι μια σειρά από διηγήματα, σε αντίθεση με το Χόλυ Μάουντεν, το οποίο είναι ένα ενιαίο κείμενο μεγάλης έκτασης. Πιστεύεις πως η αυξανόμενη παρουσία νέων διηγηματογράφων συνδέεται με την πίεση του χρόνου που, όπως σε ακούσαμε να λες και στην παρουσίαση του νέου σου βιβλίου, βίωσες πιο έντονα τον τελευταίο καιρό κι έτσι κατέφυγες στην πιο μικρή φόρμα; Θα χαρακτήριζες το διήγημα «λύση εκτάκτου ανάγκης» για τους σύγχρονους συγγραφείς υπ’ αυτή την έννοια;
Κάθε φόρμα έχει τις δυσκολίες της. Το μυθιστόρημα απαιτεί υπομονή και συνέπεια. Το διήγημα ίσως σου δίνει την ευκολία της αυτονομίας. Το τελειώνεις και όποτε σου ’ρθει γράφεις άλλο ένα χωρίς ντε και καλά να πρέπει να βρίσκεσαι μέσα στην ατμόσφαιρα του προηγούμενου. Πάντως, αν πρέπει να απαντήσω με κάποιον τρόπο στην ερώτηση, θα έλεγα πως αν είχα έναν μήνα ζωής και ήθελα οπωσδήποτε κάτι να γράψω, αυτό δεν θα ήταν το «Πόλεμος και Ειρήνη». Επίσης, αν είχα περικυκλωθεί από μία φυλή ημίγυμνων μονόχειρων με ελλιπή οδοντοστοιχία και κόκαλα στα μαλλιά και μου έδιναν ένα δεκάλεπτο ζωής δεν θα έγραφα ούτε μυθιστόρημα, ούτε διήγημα. Ίσως μία προσευχή, ή ένα ποίημα.
Ευχαριστούμε πολύ τον Νίκο Βεργέτη για τις απαντήσεις και το σχέδιό του. Τα δύο του βιβλία, Χόλυ μάουντεν και Ιπποκράτους και Ασκληπιού γωνία, κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Κέλευθος.
