«Τι πιστεύετε πως είναι ο καλλιτέχνης; Ένας ανόητος, ο οποίος έχει απλά τα μάτια αν είναι ζωγράφος ή απλά αυτιά αν είναι μουσικός; Αντίθετα, είναι ένα πολιτικό ον το οποίο συνεχώς ανταποκρίνεται στα σπαραξικάρδια, φλογερά η χαρούμενα γεγονότα και στα οποία παίρνει θέση. Όχι η ζωγραφική δεν γίνεται για να διακοσμεί διαμερίσματα. Είναι ένα εργαλείο πολέμου για να επιτίθεται αλλά και να αμύνεται ενάντια στον εχθρό.» Pablo Picasso,1945
(Guernica, Pablo Picasso)
Η τέχνη ως μέσο εκτόνωσης και εναντίωσης στην εξουσία, είχε μεγάλη ανταπόκριση. Σκεφτείτε τη σφοδρή διαμαρτυρία που ασκεί ο Picasso με την Guernica απεικονίζοντας το σκηνικό θανάτου ως απόρροια του βομβαρδισμού της πόλης Guernica κατά τον Ισπανικό εμφύλιο(1936-39). Ας αναλογιστούμε τη ‘’Γυμνή Μόχα’’ του Goya που εισήγαγε για πρώτη φορά το γυμνό στην δυτική τεχνογραφία και αποτέλεσε αφορμή για να λογοδοτήσει ο καλλιτέχνης στην Ιερά Εξέταση ή αν πάμε στα εντόπια μας το ποίημα ‘’Επί Ασπαλάθων ‘’ του Σεφέρη ή τις μουσικές του Θεοδωράκη που έγιναν βήματα διαμαρτυρίας ενάντια σε ολοκληρωτικά καθεστώτα της εποχής.
Ας αντιστρέψουμε όμως τον ορισμό που δίνει ο Picasso στην τέχνη και ας αναλογιστούμε τί γίνεται όταν η τέχνη βρίσκεται στην στενή υπηρεσία της εξουσίας υπηρετώντας την τυφλά και πειθαρχημένα. Η τέχνη των ολοκληρωτικών καθεστώτων ήταν στον αντίποδα της τάσης αυτής. Η τέχνη της περιόδου του Β’ παγκοσμίου πολέμου περιείχε παιχνίδια με φωτισμούς, σημαίες, πολύχρωμες εικόνες και συντηρούσε ένα είδος υπνωτιστικής γοητείας. Η αισθητική του ναζισμού συγκάλυπτε και αισθητικοποιούσε τη βία, προσφέροντας ειδυλλιακές εικόνες του κόσμου, ναρκώνοντας με γλυκανάλατες απεικονίσεις τον κόσμο.
Απαραίτητη για την ανέλιξη του Γερμανού δικτάτορα ήταν η κατασκευή του αφανούς εχθρού που θα κρατούσε το λαό σε επιφυλακή και θα ηρωοποίουνταν ο ίδιος, εμφανιζόμενος ως εγγυητής της ασφάλειας. Η επίτευξη αυτού του στόχου ήθελε τη συναρρωγή της τέχνης. Η κινηματογραφική και λογοτεχνική persona του Εβραίου αποτέλεσε ισχυρότατο όπλο στη φαρέτρα των ναζί.΄
Κινηματογράφος ως όπλο των ναζί.
Ο Χίτλερ λάτρευε τον κινηματογράφο , οι γερμανικές ταινίες εκείνης της περιόδου προέβαλαν τον ηρωισμό, την πειθαρχεία και βέβαια το μίσος κατά των Εβραίων. Η επιχείρηση της γονοκτονίας των Εβραίων κατά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο προβλήθηκε από τους δράστες ως θεραπεία μιας συλλογικής κοινωνικής κρίσης με τη μορφή ασθένειας, ως μια επιχείρηση φυλετικής εξυγίανσης. Η τεχνική των ψευδών διαδόσεων ενσωματώθηκε τέλεια από τους ναζί στη πολεμική τους στρατηγική ανάγοντας την σε τέχνη όπως κινηματογραφικές ταινίες και ντοκιμαντέρ.
Ο Χίτλερ οργάνωσε τη δημοσιά ζωή σαν σκηνοθέτης ενός θεάματος . Όπως είχε πει σε ένα λόγο του , οι μάζες χρειάζονται την ψευδαίσθηση, η ιδία η ζωή έπρεπε να προσαρμοστεί στο πολίτικο όραμα του και οι Γερμανοί να γίνουν πρωταγωνιστές και θεατές όχι ενός πολέμου αλλά μιας εποποιίας. Ενδεικτικό ότι τον Οκτώβριο του 1943 άρχισε το γύρισμα της πολυδάπανης πολεμικής ταινίας ‘’Κόλμπεργκ’’. Για τις ανάγκες της ταινίας χρησιμοποιήθηκε ο εξωφρενικός για τις συνθήκες της εποχής των 6.000 αλόγων και 2.000 ανδρών και μεταφέρθηκαν ολόκληρα βαγόνια αλατιού που χρησιμοποιήθηκαν στη θέση του χιονιού.
Το 1934 ο Χίτλερ παρήγγειλε στην Leni Riefenstahl την ταινία Θρίαμβος της θέλησης (βλ. εικόνα παραπάνω) και της προσέφερε απεριόριστα οικονομικά μέσα , 130 τεχνικούς και 90 κάμερες γιατί ήθελε να γίνει μια ταινία που το μεγαλείο της να ξεπερνά κάθε προηγούμενο αποσκοπώντας να διαδοθεί ο ναζιστικός μύθος ανά τον κόσμο.
(Αφίσα από Φιλμ του Γκαίμπελς ”ο αιώνιος Εβραίος” στο οποίο τα στερεότυπα των Εβραίων παίρνουν μορφή και εικόνα)
Το πιο συνταρακτικό δείγμα της σημασίας που έδινε ο Χίτλερ στον κινηματογράφο ήταν το εξής : το 1943 , ενώ οι αποτυχίες του γερμανικού στρατού δεν άφηναν πολλές ελπίδες για μια πιθανή νίκη και το Βερολίνο κατέρρεε από τους συνεχείς βομβαρδισμούς των συμμάχων ο Χίτλερ θέλησε να ξαναζωντανέψουν στις οθόνες οι παλιές νίκες και ανέθεσε στον σκηνοθέτη Veit Harlan το γύρισμα μιας ταινίας στη Νορβηγία με θέμα την προ τριετίας νίκη των Γερμανών στο Νάρβικ κατά των Βρετανών. Έτσι προγραμματίστηκε η αποστολή πολεμικών πλοίων , εκατοντάδων αλεξιπτωτιστών και αεροπλάνων. Οι Βρετανοί όταν πληροφορήθηκαν το σχέδιο αυτό , έκριναν ότι ο κινηματογράφος θα μετέτρεπε το Νάρβικ σε ένα εξαίρετο πεδίο επιχειρήσεων που τους έδινε την ευκαιρία να συμμετέχουν και αυτοί στο «ριμέικ» δίνοντας όμως ένα διαφορετικό τέλος γιατί σε εκείνη τη φάση θεωρούνταν βέβαιη η νίκη τους. Ανακοίνωσαν λοιπόν ότι αν ο Van Harlan ήθελε να γυρίσει την ταινία θα εξυπηρετούσαν και οι ίδιοι το γύρισμα στήνοντας μερικές ρεαλιστικές σκηνές με αληθινό αίμα και θύματα. Τότε οι Γερμανοί στρατηγοί με διάβημα στον Χίτλερ κατάφεραν να αποφύγουν ένα παρόμοιο αιματηρό σχέδιο στο οποίο οι στρατιώτες «δεν θα πέθαιναν για τον Fuhrer αλλά για τον κινηματογράφο».
Όταν η λογοτεχνία τρέφει το τέρας.
Τι γίνεται όταν η λογοτεχνία τρέφει το τέρας; Τι γίνεται όταν τα διηγήματα και τα μυθιστορήματα γίνονται απ’ τα πλέον αποτελεσματικά όπλα της εξουσίας; Η λογοτεχνία καλύπτει με ένα μυστηριακό πέπλο τις λέξεις , τα εκφραστικά μέσα, τις εικόνες και τη πλοκή. Αυτή η τεχνική λέγεται υποβολή. Το βασικό χαρακτηριστικό της λογοτεχνίας έναντι του απλού λόγου είναι ότι υποβάλει τον αναγνώστη. Έχει αυτήν την υπέροχη και γοητευτική δύναμη να μεταδίδει μια εξαιρετικά έντονη ατμόσφαιρα, στον ψυχικό και διανοητικό κόσμο του αναγνώστη χωρίς αυτός να έχει συνείδηση της επιρροής την οποία υφίσταται. Για να γίνω πιο κατανοητός, δεν χρειάζεται ένα λογοτεχνικό κείμενο να μας πει «ο Εβραίος είναι ένα μίασμα και φυλετικά κατώτερος» αρκεί μια μυθοπλαστική ιστορία με ένα τσιγκούνη και βρόμικο Εβραίο.
Μεγάλη ήταν λοιπόν η ανταπόκριση των συγγραφέων της εποχής στα αιτήματα της εποχής. Όσο αποτελεσματικός για τον στιγματισμό των Εβραίων ήταν ο καθημερινός διωγμός τους, άλλο τόσο καταλυτική ήταν και η μυθοπλαστική τους αναπαράσταση.
Παρακάτω παραθέτω τα αντιπροσωπευτικότερα δείγματα της στενής συμπόρευσης λογοτεχνίας και εξουσίας.
-Artur Dinter, Αμαρτία κατά του αίματος :μια άρια γυναίκα , ξανθιά, γαλανομάτα ξελογιάζεται από έναν Εβραίο. Χωρίζει και αργότερα παντρεύεται έναν άριο βρίσκοντας την απόλυτη ευτυχία. Το μυθιστόρημα αυτό πούλησε εκατοντάδες αντίτυπα.
-Oscar Panizza, Ο χειρουργημένος Εβραίος : ένας εύπορος Εβραίος φοιτητής ιατρικής βγήκε από το σφικτό οικογενειακό περιβάλλον με πολλά λεφτά για να γνωρίσει τον κόσμο. Ο ηρωας όμως είναι εβραίος κ προϋπόθεση για όλα αυτά είναι να αποβάλει τα παράξενα ζωώδη χαρακτηριστικά του. Ένας φίλος του θα τον βοηθήσει να γίνει φυσιολογικός άνθρωπος βρίσκοντας του γιατρούς . Οι ορθοπεδικές εγχειρήσεις , το ειδικό κολάρο για να μένει ο λαιμός στητός , οι βαφές μαλλιών , οι κολόνιες για να μην βρομάει συνιστούν το βελτιωτικό πρόγραμμα του Εβραίου ασθενή. Η ιστορία κορυφώνεται με αλλαγή αίματος διά της μεταγγίσεως –επιχείρηση επικίνδυνη την οποία όμως ο ήρωας δεν διστάζει να κάνει προκειμένου να συμπορευθεί με την άρια φυλή. Σύμφωνα με ειδικούς της εποχής το διήγημα του Panizza αποτέλεσε ένα πολιτισμικό ντοκουμέντο για την ιστορία συνειδήσεων.
-Eugene Sue, Ο περιπλανώμενος Εβραίος. Ο Εβραίος του συγγραφέα είναι ένα σύμβολο δυστυχισμένης ανθρωπότητας και καταδικασμένος να περιπλανιέται γιατί δεν έδωσε βοήθεια στο Χριστό.
-Raoul de Navery, Οι κληρονόμοι του Ιούδα, το θέμα είναι η εβραϊκή συνωμοσία και η εβραϊκή απειλή βασισμένη στην εγκληματική φύση του Εβραίου.
Πηγές : Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου Ο Άλλος εν διωγμώ, εκδ. ΘΕΜΕΛΙΟ
Ν.Σ.
