Οι έννοιες είναι οντότητες εύθραυστες που με την (κατά)χρήση που τους γίνεται χάνουν το αρχικό τους νόημα και σταδιακά διαβρώνονται . Ένα σχετικό συμβάν με αυτό που θα αφηγηθώ εδώ, είχα γράψει παλαιότερα σχετικά με την έννοια του αντιρατσιστή και τη μπανάνα που έφαγε ο Dani Alves.
Με αφορμή τη σημερινή διεξαγωγή του Μαραθωνίου στήθηκε μια ιντερνετική φιλανθρωπική καμπάνια με πρώτο και καλύτερο φιλάνθρωπο την εθνική τράπεζα. Οι όροι της φιλανθρωπίας ήταν οι εξής : «1-8 Νοέμβη για κάθε ποστ σε twitter και FB και Instagram με το χασταγκ #irunmarathon η εθνική τράπεζα θα προσφέρει 0,50 στο κέντρο ειδικής φροντίδας παιδιών του Ναυτικού νοσοκομείου Πειραιά αρκεί το πόστ να είναι δημόσιο».
Με την προκήρυξη των όρων φιλανθρωπικής φροντίδας τα social media γέμισαν με το συγκεκριμένο Hashtag. Έτσι, στην ιδανική αυτή κατάσταση η εθνική τράπεζα θα δώριζε τρελά λεφτά στο αναφερθέν φιλανθρωπικό ίδρυμα. Και φυσικά εμείς οι Έλληνες πρέπει να νιώθουμε πολύ υπερήφανοι για την ανθρωπιστική μας δράση.
Μια ματιά όμως στα ψιλά γράμματα των όρων συμμετοχής το ιδανικό σενάριο της φιλανθρωπικής δωρεάς γκρεμίζεται απότομα. Εκεί η Εθνική Τράπεζα γράφει ότι «η ενέργεια θα ολοκληρωθεί και θα λήξει οριστικά όταν το σύνολο των αναρτήσεων που θα συγκεντρωθούν στο εικονικό ψηφιακό μωσαϊκό κοινωνικής προσφοράς θα φτάσει στον συνολικό αριθμό των 10.000 αναρτήσεων». Όπερ και σημαίνει ότι το μέγιστο ποσό που θα δωρίσει η τράπεζα στο Κέντρο είναι 5.000 ευρώ.
Καλή φάση η φιλανθρωπία αλλά μην μπούμε και μέσα δηλαδή.
Σε άλλο σημείο των όρων συμμετοχής γίνεται επίσης κατανοητό ότι «το ύψος του τελικού ποσού που θα διαθέσει η Τράπεζα στον ως άνω Οργανισμό στο πλαίσιο του Προγράμματος εναπόκειται στην διακριτική ευχέρεια και στην απόλυτη κρίση της Τράπεζας. Ως εκ τούτου, ο συμμετέχων στο Πρόγραμμα, ο ως άνω Οργανισμός ή/και οποιοσδήποτε τρίτος δεν αποκτούν οποιαδήποτε αξίωση έναντι της Τράπεζας για την καταβολή οποιουδήποτε ποσού».
Κατά συνέπεια, η οικονομική συνδρομή της Εθνικής στο «i run marathon» κρίνεται απ’ τα τελικά γούστα της τράπεζας.
Η σκοπιμότητα των συνδηλώσεων
Η δύναμη τέτοιων υπόγειων μηνυμάτων ασκείται με λεπτό τρόπο και όχι μέσα από την επανάληψη προφανών χονδροειδών προπαγανδιστικών μηνυμάτων. Πρόκειται ακριβώς για τη λειτουργία της συνδήλωσης (connotation) που αναπτύσσει ο Barthes. Ένα κείμενο θα μπορούσε να δηλώνει κάτι (π.χ.0.50 ευρώ για κάθε ανάρτηση) αλλά και να φέρει ένα επιπλέον στρώμα νοήματος (π.χ οι όροι χρήσης που κανείς δεν διαβάζει και ακυρώνουν την αρχική πρόθεση λειτουργώντας αποκλειστικά πλέον προς όφελος αυτοπροβολής της τράπεζας).
Ωθούμαστε σε δράσεις που δεν αποτελούν σε καμία περίπτωση δράσεις. Πιο πολύ μοιάζουν με ψευδαίσθηση ότι κάνουμε κάτι ενώ δεν κάνουμε απολύτως τίποτα. Δεν γίνεται να γίνεις φιλάνθρωπος έτσι απλά και άκοπα. Η φιλανθρωπία είναι πολύ σπουδαία στάση ζωής που δεν περιορίζεται σε wanna be φιλανθρωπικές δράσεις. Έχω πολύ κόσμο υπόψη μου στο fb που έκαναν την ανάρτηση #runmarathon και παράλληλα βρίζουν Αλβανούς και καταριούνται τους πρόσφυγες «που έρχονται να μας πάρουν τις δουλειές».
Πίνεις δηλαδή τη καφεδάρα σου, κάνεις scroll down στο FB βλέπεις ότι το κάνουν όλοι οι φίλοι σου έχοντας αποδοχή, ας το κάνω λοιπόν και εγώ. Ό, τι κάνουν όλοι το κάνουν και οι κώλοι. Και με τα πολλά δίνεις και μια κουλτουριάρικη πινελιά στο ιντερνετικό σου προφίλ.
Πέρα πάντως από συναισθηματικές υπεραπλουστύεσεις και στοχοποιήσεις το θέμα φαίνεται και είναι πιο σοβαρό απ’ ότι δείχνει και σε ένα άλλο επίπεδο. Και όχι τόσο για την εκάστοτε επιχείρηση που στο βωμό του μάρκετιγκ προβαίνει σε ευτελείς πράξεις-άλλωστε οι τράπεζες παίζουν πολύ το χαρτί της ψευδαίσθησης-όσο για τους ανθρώπους που άκριτα συμμετέχουν σε αυτό το γαΪτανάκι.
Ο διαδικτυακός σμήνος
Η ταχύτατη αλληλεπίδραση των δρώντων σε τέτοια ερεθίσματα στα social media είναι εκπληκτική.Ένα μήνυμα στο Facebook ή το Twitter διαβάζεται από τους φίλους του χρήστη και μεταδίδεται σε άλλους, που το αναμεταδίδουν. Σύμφωνα με μία έρευνα, τον Ιούνιο του 2011 στις ΗΠΑ, ο αριθμός των λεπτών σε σύνδεση στο «κινητό» ίντερνετ (από smartphones, iPad…) ξεπέρασε αυτό του παραδοσιακού (ADSL). Αυτό σημαίνει, ότι όλο και περισσότεροι άνθρωποι, όπου και αν βρίσκονται, έχουν τη δυνατότητα να επικοινωνούν ακόμα και με όσους δεν γνωρίζουν άμεσα ( «φίλους των φίλων» στο Facebook). Έτσι, μπροστά σε ένα ισχυρό στόχο γινόμαστε «σμήνος». Η συμπεριφορά αυτή δεν διαφέρει πολύ από αυτήν που επικρατεί στο ζωϊκό βασίλειο. Επί παραδείγματι, τα ψαρόνια, όταν αντιληφθούν τη παρουσία ενός πετρίτη η ενός γερακιού που είναι οι θηρευτές τους μαζεύονται κοντά, ώστε να μην μπορέσει ο κυνηγός να απομονώσει κάποιο και να το αρπάξει. Δεν πρόκειται για αλτρουιστική συμπεριφορά, καθώς όλα προσπαθούν να διεισδύσουν στο εσωτερικό της ομάδας, ώστε να διατρέχουν λιγότερο κίνδυνο. Στις ομάδες αυτού του είδους, οι αλλαγές κατεύθυνσης ξεκινούν από την ξαφνική κίνηση ενός οποιοδήποτε μέλους ( βλ. εθνική τράπεζα) και οι υπόλοιποι παρασύρονται σ’ ένα είδος χιονοστιβάδας (βλ wanna be ιντερνετικοί φιλάθρωποι). Συνεπώς, όλη αυτή η φιλανθρωπική έξαρση των τελευταίων ημερών διαιωνίζεται λόγω των «αγελοποιημένων» σχέσεων και κινήσεων που έχουν εγκαθιδρυθεί στα social media.
Ν. Σ.